Ή, το σκατό κλίνεται όπως το νερό. Από τα καθίκια έως τα γυναικεία ουρητήρια και από τον χαλέ έως τη γουόσλετ, η ιστορία της ανθρώπινης υγιεινής είναι μικρή. To OUGH! τιμά την ιστορική εφαρμογή που θεμελίωσε την επιβίωση του σύγχρονου αστικού πολιτισμού και διορθώνει την sur mesure πολιτισμική ανακρίβεια του Σλάβοϊ Ζίζεκ.

Τη μετάβαση από τη πάνα στο γιογιό δεν τη θυμάμαι, όπως την αγχωτική αναβάθμιση από το καθίκι στην λεκάνη και τους νέους κανόνες. Να μην κατουράω το κάθισμα και αφού σκαρφαλώσω να ισορροπώ χωρίς να πέσω μέσα, ειδικά όταν σκουπιζόμουν, οπότε έπρεπε και να πετάω το χαρτί στο καλάθι. Μεγαλύτερο άγχος έφερε η έλευση του νηπιαγωγείου. Είχα την εντύπωση από τις αμερικάνικες ταινίες ότι στις σχολικές τουαλέτες οι λεκάνες είναι γεμάτες νερό και τα μεγαλύτερα κωλόπαιδα θα με βουτούσαν με το κεφάλι μέχρι να πνιγώ, όπως έκαναν στα γουέστερν στις ποτίστρες των αλόγων. Τελικά στο νηπιαγωγείο αυτό που αντιμετώπισα ήταν μία άλλη πρόκληση, η τούρκικη. Έπρεπε να χέζω στην πορσελάνινη τρύπα στο πάτωμα, αφού σταθώ με ανοιχτά τα πόδια στα αυλακωτά ολισθηρά πατήματα και σε βαθύ κάθισμα με το παντελόνι κατεβασμένο μέχρι τα γόνατα –γιατί, αν ήταν στους αστραγάλους, θα έχεζα πάνω στο βρακί μου και όχι μέσα στην τρύπα. Πάραυτα μία φορά χέστηκα πάνω μου, γιατί οι τουαλέτες ήταν έξω από το σχολείο στην πίσω πλευρά του κτιρίου και εκείνη την ημέρα στο διάλειμμα έριχνε χαλάζι.

Οι περιπέτειες στην ούρηση και αφόδευση είναι ανάλογες των πολιτισμικών στοιχείων, της θέσης φύλου και των συνθηκών που βρισκόμουν. Από την αντρική θέση φύλου που μπορώ να μιλήσω, το κατούρημα γίνεται sine qua non όρθια. Το καταπιεστικό είναι ότι λαμβάνει χώρα ως επί το πλείστον στην οικιακή λεκάνη. Η υστερική γυναικεία φωνή που θα επακολουθήσει αντηχεί από πριν στα αυτιά σου, οπότε έχεις διαρκώς το άγχος του στόχου. Είναι αδύνατο να κατουρήσεις στη λεκάνη χωρίς να λερώσεις ούτε μία φορά. Ο πούτσος δεν είναι σωλήνας σταθερής ροής και βεληνεκούς, για να μην αναφέρω το γκελ που πολλές φορές αυτό είναι που λερώνει, ούτε βέβαια την κατουρόκαβλα. Η ερμηνεία που δίνω στη συγκεκριμένη γυναικεία υστερία δεν είναι υγειονομική, αλλά μάλλον ψυχαναλυτική. Οι πιτσιλιές στο καπάκι θυμίζουν ποιος έχει τον φαλλό. Όπως λέει και ένας φίλος πωλητής «αν δεν λέρωνα δεν θα ήμουν άντρας».  

Η αναφορά πωλητής για τον συγκεκριμένο φίλο δεν είναι τυχαία. Πριν χρόνια στα υπαίθρια ουρητήρια του Άμστερνταμ, σε αυτά που είναι στη μέση του δρόμου και απλά κατεβάζεις το φερμουάρ και κατουράς, είδα την πρώτη γυναίκα να κατουράει όρθια, χρησιμοποιώντας μία συσκευή σαν χωνί. Χωρίς σεξιστική διάθεση, η εικόνα ήταν κάπως ευνουχιστική. Όμως άναψε κίτρινο φωτάκι. Είπα την ιδέα στο φίλο πωλητή, ώστε να αναλάβει να τα εισάγει, μπας και βγει κανά φράγκο, αλλά σεξιστικά αφρίζοντας αρνήθηκε να θυσιάσει την ελληνική αρρενωπότητα για την επιχειρηματικότητα. «Δεν θα γίνω κύριος Σμιντ που η γυναίκα του και τον γάμησε με τον καλύτερό του φίλο και τον έβαζε να κατουράει καθιστός για να μην της λερώσει τη λεκάνη... Στα νοσοκομεία οι γυναίκες χέζουν και κατουράνε στις σκωραμίδες, ενώ ο άντρας κατουράει στη πάπια....». Μία είναι η λύση στο συγκεκριμένο μείζον θέμα στη σχέση των δύο φύλων: Η υποχρεωτική τοποθέτηση ουρητήρα στην οικιακή τουαλέτα, στη θέση του καταργημένου μπιντέ, κατά τον τρόπο που η πρόσφατη πολιτικά ορθή αρχιτεκτονική στην Ευρώπη τοποθετεί όρθιους γυναικείους ουρητήρες στις γυναικείες τουαλέτες.

Η ανθρώπινη ανάγκη ενώ στη φύση είναι απλή και γίνεται με τον ίδιο τρόπο από καταβολής κόσμου, στο αστικό τοπίο η εκτέλεσή της είχε πρακτικούς περιορισμούς. Πολλοί αρχαίοι πολιτισμοί είχαν αναπτύξει αστικά αποχευτικά συστήματα, πράγμα που εντυπωσιάζει αν αναλογιστεί κανείς ότι μέχρι και πριν έναν αιώνα οι δυτικές μεγαλουπόλεις πνίγονταν στο σκατό και τις επιδημίες, όπως εξακολουθεί να γίνεται σήμερα στις τριτοκοσμικές μεγαλουπόλεις. Από τα δοχεία νυκτός κατευθείαν στον ακάλυπτο ή και στον κεντρικό δρόμο. Ο πολεοδομικός σχεδιασμός είχε ένα πολύ βασικό περιορισμό, αυτόν της διαχείρισης των ανθρώπινων απεκκριμάτων, αφού η αρχαία αποχευτική τεχνογνωσία είχε χαθεί μέσα στα ερείπια. Η ξεναγός στην Κνωσσό μας περιέγραψε πώς αυτό που λέμε τούρκικη τουαλέτα ήταν μινωική εφεύρεση και μάλιστα πολύ πιο εξελιγμένη, αφού ήταν τοποθετημένη πάνω από αυλάκι τρεχούμενου νερού που απομάκρυνε εκτός οικισμού τις ακαθαρσίες, σε αντίθεση με το τούρκικο χαλέ, που απλά έπεφταν σε μία τάφρο από κάτω σου. Και εγώ ήμουν περήφανος που στο σχολείο δεν έχεζα τούρκικα, αλλά μινωικά. Από την άλλη, ίσως αυτή ήταν και η αποχευτική δυσκολία στις πόλεις. Το ανέφικτο κατασκευής αποχετευτικών αυλακίων τρεχούμενου νερού σε τόσο μεγάλη κλίμακα και σε τόσο πυκνή δόμηση.

 Οι προσπάθειες εσωτερικής τουαλέτας για αιώνες ήταν αποτυχημένες. Στα αστικά ευρωπαϊκά μεγαλόσπιτα τόλμησαν να κατασκευάσουν έναν σωλήνα που να πηγαίνει σε ένα βόθρο, αλλά τα αέρια επέστρεφαν μέσα στο σπίτι και, πέρα από τη δυσοσμία, υπήρχε ο κίνδυνος ανάφλεξης. Η προσωρινή λύση που έδωσαν ήταν να βάλουν την τουαλέτα στο δωμάτιο γκαρντρόμπας, ώστε τουλάχιστον η μπόχα να σκοτώνει τον σκόρο από τα ρούχα. Το 1775 ο Άγγλος ωρολογοποιός Alexander Cummings έβαλε τα θεμέλια της σύγχρονης αστικής αποχέτευσης και την τουαλέτα μέσα στο σπίτι. Η πατέντα ήταν πολύ απλή και η αρχή της γνωστή από αρχαιοτάτων χρόνων. Ήταν η αρχή των συγκοινωνούντων δοχείων και το επιτέλεσμα σιφωνιού, που πρώτος αυτός σκέφτηκε να εφαρμόσει και το δοκίμασε στο κατάστημά του στην Bond steet στο Λονδίνο. Ήταν ένας σωλήνας σε σχήμα υ μέσα στον οποίο διατηρούταν πάντα μία ποσότητα νερού που εμποδίζει την επιστροφή οσμών και αερίων από τον απόπατο. Ήταν αυτό που στα ελληνικά υδραυλικά αποκαλούμε σιφώνι και που άλλαξε την ιστορία του σύγχρονου αστικού πολιτισμού και την ανάπυξη μητροπόλεων, χωρίς τον κίνδυνο επιδημιών. Εκατό χρόνια μετά, το 1880, ο Άγγλος υδαυλικός Thomas Crapper ίδρυσε την ομώνυμη εταιρία που διέδωσε παγκοσμίως τη σύγχρονη λεκάνη με το καζανάκι.

Στην Αμερικάνικη Ήπειρο εισήχθη στις αρχές του 20^ου αιώνα. Για κάποιο λόγο όμως, υπήξε μία διαφοροποίηση στο σχεδιασμό του κεραμικού σιφωνιού που βρίσκεται στο εσωτερικό της πορσελάνινης λεκάνης. Αυτό το κατάλαβα μετά από μερικά ταξίδια με τα ελληνικά πλοία και όχι από επίσκεψη στην Αμερική. Στην αρχή νόμιζα ότι οι τουαλέτες όλων των ελληνικών πλοίων είναι βουλωμένες, αφού η στάθμη του νερού στη λεκάνη ήταν πολύ ψηλά και τις πιο πολλές φορές επέπλεαν οι κουράδες των προηγούμενων, που όσο και αν τραβούσα το καζανάκι δεν έφευγαν, και έτσι κρατιόμουν μέχρι να φτάσω στο νησί. Σε μακρινό ταξίδι όμως, που δεν γινόταν να κρατηθώ, ανακάλυψα ότι οι τουαλέτες των πλοίων είναι έτσι γιατί χρησιμοποιούν τον αμερικάνικο σιφώνι. Η στάθμη του νερού στη λεκάνη είναι επίτηδες ψηλά, που θες δεν θες, το κάτουρο θα κάνει γκελ, αλλά και στο χέσιμο βρέχεις τον κώλο σου από το πιτσίλισμα του σκατού, και τραβώντας το καζανάκι δημιουργείται μία αναρροφητική δίνη που αδειάζει πλήρως την λεκάνη για να γεμίσει ξανά μέχρι τη μέση με νερό. Δεν ξέρω γιατί επέλεξαν αυτό τον τρόπο οι Αμερικανοί. Ίσως για να έχουν ένα ακόμα σημείο για bullying, το συστατικό στοιχείο του πολιτισμού τους. Έτσι επίσης εξηγείται και το αξεσουάρ βεντούζα ξεβουλώματος στις αμερικάνικες τουαλέτες σε αντίθεση με το πιγκάλ στις ευρωπαϊκές. Το αμερικάνικο σιφώνι έχει μικρότερη διάμετρο, με αποτέλεσμα να βουλώνει πολύ εύκολα, ενώ η λεκάνη δεν λερώνει, αφού είναι γεμάτη με νερό. Αντίθετα, το σιφώνι στην Ευρώπη έχει μεγαλύτερη διάμετρο και δεν βουλώνει ποτέ, αλλά το λίγο νερό στη λεκάνη επιτρέπει στα σκατά να λερώνουν το τοίχωμα, οπότε χρειάζεσαι σκουπάκι για να καθαρίσεις. Άλλα μειονεκτήματα της αμερικάνικης λεκάνης είναι το αντιοικολογικό καζανάκι που υποχρεωτικά καταναλώνει σχεδόν διπλάσια ποσότητα νερού και η έξοδος του σιφωνιού που είναι υποχρεωτικά στο πάτωμα, οπότε καταργείται κάθε έννοια ντιζάϊν στη λεκάνη. Οι Αμερικανοί πάντως πίνουν νερό στο όνομα της λεκάνης τους και τη θεωρούν αποδεικτικό πολιτισμικής ανωτερότητας.  

Η γιαπωνέζικη λεκάνη γουόσλετ [πατέντα της εταιρίας Toto] έχει ενσωματωμένο έναν ολόκληρο ηλεκτρονικό μπιντέ. Το 90% της γιαπωνέζικης παραγωγής λεκανών τουαλέτας ανήκει στην Τοτο.

Μία άλλη πολιτισμική διαφοροποίηση είναι η ιαπωνική λεκάνη που συνδυάζει και μπιντέ, την λεγόμενη γουόσλετ. Από γκάτζετ μετατράπηκε πλέον σε μέϊνστριμ, εκμεταλλευόμενη ίσως την ιαπωνική πολιτισμική εμμονή με την πρωκτογεννητική υγιεινή. Εξάλλου, οι Ιάπωνες ήταν αυτοί που πριν πενήντα χρόνια κυκλοφόρησαν το χωνί για την όρθια γυναικεία ούρηση ως την πιο υγιεινή λύση για τις γυναίκες. Η πολιτισμική όμως διαφορά που με καταπίεσε περισσότερο από πουθενά, ήταν σε μία πολύμηνη παραμονή μου στη  Γερμανία. Η γερμανική λεκάνη χρησιμοποεί μεν το ευρωπαϊκό σιφώνι, όμως έχει μία άλλη ιδιαιτερότητα  που σου κόβει την χαρά από την πρώτη στιγμή που την αντικρύζεις και σε προβληματίζει για το πώς να καταφέρεις να κάνεις την ανάγκη σου. Θυμίζει τον πλάγια τοποθετημένο ουρητήρα του Marcel Duchamp, το πιο επιδραστικό ίσως έργο τέχνης του 20^ου αιώνα, το Fountain. Σαν ένα πορσελάνινο ταψί, με μία τρύπα στην μπροστινή του άκρη. Το απόλυτο εργαλείο βασανισμού. Καταρχάς είναι πολύ δύσκολο να κατουρήσεις όρθιος χωρίς να γίνει σκατά το σύμπαν, μιας και το μισό κάτουρο ανακλάται έξω από τη λεκάνη, ενώ για να πετύχεις την τρύπα στο μπροστινό μέρος της λεκάνης πρέπει να κάνεις ακροβατικά. Είναι συνηθισμένο στη γερμανική τουαλέτα να υπάρχει το σήμα «απογορεύεται να κατουρήσεις όρθιος». Ούτε το χέσιμο είναι απλή διαδικασία. Ακριβώς κάτω από τον κωλότρυπα είναι το ταψί σε απόσταση περίπου δέκα εκατοστών. Είναι σαν να σου καθορίζουν και το μέγεθος της κουράδας. Διαφορετικά, η μισή κουράδα μένει μέσα σου και για να την αποβάλλεις πρέπει να κάνεις κινήσεις μπρος-πίσω δεξιά-αριστερά. Αν ο πούτσος σου είναι shower και όχι grower, σίγουρα θα ακουμπήσει στο ταψί και ενδεχομένως και τα αρχίδια θα χαιδεύουν την κουράδα, ενώ για να σκουπιστείς μάλλον ενστικτωδώς θα ανασηκωθείς λίγο για να μη πασαλείψεις τα χέρια σου. Το βασανιστήριο δεν τελειώνει εδώ. Όλη αυτή την ώρα η μπόχα σε θερίζει, αφού το σκατό δεν έχει έρθει ακόμα σε επαφή με το νερό. Και όταν σηκωθείς για να τραβήξεις το καζανάκι, θαυμάζεις το έργο τέχνης που έχεις παράξει και που δεν καθαρίζει μόνο με το νερό, αν δεν το καθαρίσεις και εσύ τα σημάδια με το σκουπάκι.

Στο βιβλίο του Σλάβοϊ Ζίζεκ Λακάν διάβασα την αναφορά του στη φεμινίστρια Έρικα Γιονγκ, η οποία λέει στο βιβλίο της «Ο Φόβος τη πτήσης» ότι «οι γερμανικές τουαλέτες είναι στην ουσία το κλειδί για τη φρίκη του Τρίτου Ράιχ. Άνθρωποι που μπορούν να φτιάξουν τέτοιες τουαλέτες είναι ικανοί για τα πάντα». Με αυτή την εισαγωγή ο Ζίζεκ κάνει μία αναγωγή στο τρίγωνο του Hegel Γερμανία-Αγγλία-Γαλλία βασισμένη στις τουαλέτες, που την περιφέρει χιουμοριστικά στα βιβλία και τις ομιλίες του. Όμως αυτή η πολιτισμική αναγωγή είναι εντελώς λανθασμένη, αφού όπως είδαμε η Αγγλία και η Γαλλία δε διαφέρουν στο τύπο λεκάνης από τον υπόλοιπο κόσμο, με εξαίρεση την Αμερική και τη Γερμανία. Εξάλλου, ο Hegel όταν ζούσε και έγραφε για το γερμανικό στοχαστικό βάθος, τη γαλλική επαναστατική βιασύνη και και τον αγγλικό μετριοπαθή ωφελιμιστικό πραγματισμό, έχεζε σε δοχείο νυκτός. 

 Η σκατολογία είναι ατελείωτη. Το γεγονός είναι όμως ότι το σαράντα τοις εκατό του παγκόσμιου πλυθυσμού, περίπου 2,7 δισεκκατομύρια άνθρωποι, ζει σε κοινωνίες χωρίς τουαλέτα και αποχετευτικό σύστημα. Στην Ελλάδα η υποχρεωτική χρήση σιφωνιού νομοθετήθηκε κάπου το 70, χωρίς όμως να έχει φτάσει ακόμα σε πολιτισμένα επίπεδα αποχετευτικής διαχείρισης. Η παγκόσμια μέρα τουαλέτας είναι στις 19 Νοεμβρίου.   

*O Helmet είναι ψυχίατρος.