Ο Δημήτριος Γιαγτζής (πατήρ) και ο Γιάννης (υιός) είναι από τους ελάχιστους τεχνίτες που κατασκευάζουν ακόμα τάματα στην Ελλάδα. Μετά από πολλή αναζήτηση και υποψίες για θεωρίες συνομωσίας, τους εντοπίσαμε στο Παγκράτι και μας έλυσαν όλες τις απορίες.

Την πρώτη φορά που μου έκανε εντύπωση ένα τάμα ήταν κατά τη διάρκεια μιας βάφτισης σε ένα μοναστήρι. Εκεί ανάμεσα στα ασημένια και χρυσά πλακίδια με ανάγλυφα χέρια, πόδια, μάτια και αυτιά υπήρχαν ένας σκαραβαίος BMW, ένας γυναικείος κόλπος κι ένα πέος σε στύση (με φτερά)! Δίπλα μου ήταν ένας μοναχός, έτσι φωτογράφισα μόνο τον σκαραβαίο. Όταν τον ρώτησα αν υπάρχουν κι άλλα παρόμοια στο μοναστήρι, προσποιήθηκε ότι δεν είχε ιδέα για τι του μιλούσα, ούτε καν τα είχε προσέξει. Μετά το τέλος του μυστηρίου, όταν αποφάσισα να φωτογραφίσω και τα υπόλοιπα, ανακάλυψα ότι είχαν… κάνει φτερά. Θυμάμαι επίσης κι έναν καθηγητή μου στο γυμνάσιο που έκανε συλλογή από τάματα και τα είχε στο σπίτι του σε κορνίζες, αλλά ποτέ δεν είχα προσέξει τι απεικόνιζαν. Πρόσφατα που αποφασίσαμε να ψάξουμε να βρούμε ποιος φτιάχνει ακόμα τάματα στην Αθήνα, η αντίδραση των υπαλλήλων στα μαγαζιά που τα πουλάνε στο κέντρο ήταν σχεδόν εξωφρενική, αν τους ρωτούσα πού μπορώ να βρω όπλο μπορεί να ήταν πιο συγκρατημένη. Άλλος μας έλεγε «δεν είναι εδώ το αφεντικό, περάστε όταν έρθει να σας πει», άλλος «δυστυχώς δεν μπορώ να σας πω, είναι μυστικό του μαγαζιού», κάποια μας είπε ότι τα φέρνουν από μοναστήρια του Αγίου Όρους και τέτοια κολοκύθια τούμπανα που έδειχναν ότι κάτι ύποπτο συμβαίνει. Τελικά, το μυστήριο λύθηκε όταν επισκεφτήκαμε το εργαστήριο του κυρίου Δημήτρη Γιαγτζή, που μαζί με τον γιο του Γιάννη κατασκευάζουν τάματα στο χέρι, με τον παλιό, παραδοσιακό τρόπο: Αυτή τη στιγμή έχουν μείνει μόνο δύο οικογένειες που κατασκευάζουν ακόμα τάματα κι οι καταστηματάρχες δεν αποκάλυπταν την πηγή για να μην χάσουν το «μονοπώλιο». Για την ιστορία, τα απλά [νορμάλ] τάματα πωλούνται λιανική 1,50 ευρώ το ένα, ενώ τα επάργυρα φτάνουν μέχρι 8 ευρώ. Αν θέλεις κάτι πιο ειδικό [και εξεζητημένο], πρέπει να το κάνεις παραγγελία και να πληρώσεις κάτι παραπάνω. Ο Γιάννης μας άνοιξε το εργαστήριό του, μας «ξενάγησε» στην ιστορία του τάματος [κάποια ήταν από το 1900] και μας έδειξε πώς τα κατασκευάζει. Τελικά δεν επαληθεύτηκε καμία ιστορία συνομωσίας…

Φωτο: Ευτυχία Βλάχου.

Πώς ξεκίνησες να φτιάχνεις τάματα;
Η επιχείρηση είναι οικογενειακή. Είναι από το 1920 τουλάχιστον, όταν ήρθαν οι πρώτες φουρνιές προσφύγων από την Κωνσταντινούπολη. Κάποιοι θείοι μου ήταν τεχνίτες εκεί, έφτιαχναν τα τάματα από μπρούντζο και ασήμι. Μετά άρχισε να φτιάχνει ο πατέρας μου και ο τρίτος που ασχολείται είμαι εγώ.

Πώς τα έφτιαχναν;
Τα τάματα φτιάχνονταν και φτιάχνονται στο χέρι. Ζωγράφιζαν πρώτα το σχέδιο σε μια πλάκα και στη συνέχεια με ένα καλαμάκι προσπαθούσαν να κάνουν ανάγλυφες τις γραμμές, να δώσουν στο σχέδιο «βάθος». Μετά χρησιμοποίησαν τα καλούπια. Μερικοί παλιοί τεχνίτες είχαν φτιάξει κάποια σχέδια που τα χρησιμοποιούμε ακόμα και σήμερα. Αν αντικατασταθούν αυτά τα καλούπια, είναι δύσκολο να ξαναπετύχουμε τις ίδιες γραμμές. Οι φιγούρες σε οτιδήποτε βλέπεις είναι περίπου στάνταρ, δεν αλλάζουν. Δεν θα δεις δηλαδή σήμερα διαφορετικά σχέδια από χέρια ή πόδια, φτιάχνονται από τα ίδια βαθιά, ανάγλυφα καλούπια με παλιά. Είναι πολύ δύσκολο να φτιάξεις ένα νέο καλούπι, γι’ αυτό όταν τα χρησιμοποιούμε προσέχουμε πάρα πολύ. Αν σπάσει κάποιο ή αν κατά λάθος τους κάνεις ένα σημάδι, αυτό θα βγει στο τάμα και δεν διορθώνεται με τίποτα. Ορισμένα είναι πάρα πολύ παλιά και δεν θα ασχοληθεί να τα φτιάξει κάποιος, επειδή έχουν πάνω τους τόση λεπτομέρεια που σήμερα δεν την πληρώνει κανένας.  

Αν θέλω να μου φτιάξεις ένα νέο σχέδιο παραγγελία γίνεται;
Όπως;

Όπως ένα τάμα για το ough! ή ένα ανθρώπινο μέλος που δεν υπάρχει σε καλούπι, ένα πέος π.χ.
Γίνεται, αλλά όχι από καλούπι, θα το χαράξω με τον παλιό τρόπο σε πλάκα.  

Πόσο παλιό είναι το τάμα; Το κρατάμε από την αρχαιότητα;
Από ό,τι έχω ακούσει υπήρχαν και στην αρχαία Ελλάδα. Έκαναν αφιερώματα στους θεούς. Δεν θυσίαζαν μόνο τα ζώα ή πρόσφεραν κρασί κι ελιές, υπήρχαν και αφιερώματα, ομοιώματα ανθρώπων και ζώων τα οποία γίνονταν σε σίδηρο ή σε χαλκό και τα προσέφεραν στους θεούς για καλή εύνοια. Τα επόμενα είναι αυτά που χρησιμοποιούμε στην ορθόδοξη πίστη, γιατί από όσο ξέρω οι καθολικοί δεν έχουν τέτοια πράγματα. Νομίζω ότι δεν υπάρχουν τάματα ούτε καν στη Ρωσία, που είναι ορθόδοξοι.

Για ποιο λόγο αγοράζει κάποιος ένα τάμα;
Τα αγοράζει όπως θα αγόραζε κάποια εικόνα, χρησιμοποιούνται περισσότερο για τη δική μας ομολογία της πίστης. Και υπάρχουν τάματα με ό,τι παραστάσεις μπορεί να φανταστεί κανείς: από μέλη που πάσχουν, μέχρι μια λαμπάδα -κάποιος ζήτησε τάμα από ένα κερί! Υπάρχουν συγκεκριμένα τάματα που σχετίζονται με αγίους. Οι παντόφλες π.χ. είναι τα παπούτσια του Αγίου Φανουρίου, δεν σημαίνει ότι κάποιος έχει χάσει ένα παπούτσι ή είναι υποδηματοποιός. Το μήλο το ζητάνε για την Αγία Ειρήνη Χρυσοβαλάντου, επειδή το κρατάει σε μια εικόνα. Συνήθως κάποιος τάζει επειδή ένα μέλος της οικογένειάς του έχει πρόβλημα υγείας, γι’ αυτό βλέπεις τόσα ανθρώπινα μέλη και όργανα. Επίσης, κάνει κάποιος τάμα όταν το αντικείμενο της δουλειάς του δεν πηγαίνει καλά, η βάρκα του, το κατάστημά του ή τα ζώα του. Τα πρόβατα είναι τάμα από κάποιον κτηνοτρόφο. Βέβαια, υπάρχουν και τάματα που είναι καθαρά διακοσμητικά. Τάματα σε μεγάλες διαστάσεις ή τρισδιάστατα, τάματα είναι και τα καντήλια και τα κοσμήματα.

Κάνει ακόμα ο κόσμος τάματα;
Ναι! Είναι ίσως το μοναδικό πράγμα στη σημερινή εποχή που συνεχίζει. Έχει περιοριστεί βέβαια αρκετά, γιατί ο άλλος πρώτα θα καλύψει τις βασικές του ανάγκες, αλλά εξακολουθούν να γίνονται στις γιορτές, κοντά σε κάποιο πολιούχο. Συνήθως τα περισσότερα γίνονται το καλοκαίρι που πέφτουν πολλές γιορτές μαζί, με αποκορύφωση της Παναγίας. Το χειμώνα η περίοδος είναι νεκρή.

Υπάρχει διαφορετικό τάμα για κάθε άγιο;
Ναι, η Αγία Παρασκευή είναι θαυματουργή για τα μάτια, οπότε στη γιορτή της θα σου ζητήσουν μάτια, ή του Αγίου Χριστοφόρου που είναι ο προστάτης των οδηγών ζητάνε αυτοκίνητα! Της Παναγίας ζητούν οτιδήποτε μπορεί να φανταστεί κανείς.

Ποιο είναι το πιο τρελό που σου έχουν ζητήσει;
Έναν γυναικείο κόλπο. Επίσης μου έχουν ζητήσει ένα περίπτερο σε τρεις διαστάσεις, σαν σπιτάκι. Κάποια μου ζήτησε ένα δίπλωμα, ένα Lower! Έχω φτιάξει, πλοία, αυτοκίνητα, ένα αεροπλάνο, ένα σκύλο καθιστό. Αυτά, τα πιο περίεργα, γίνονται χαρακτά.

Εσύ θα έκανες τάμα;
Το τάμα κατά την άποψη μου δεν μπορείς να το δεις σαν  μορφή ανταλλαγής, θέλω δηλαδή να πάει καλά το καράβι και σου δίνω αυτό για να το προστατέψεις. Ουσιαστικά τι είναι το τάμα; Δηλώνεις ότι πιστεύεις σε αυτό το δόγμα και προσφέρεις αυτό το πολύτιμο πράγμα στην εκκλησία σαν δώρο για την πίστη σου, για να χρησιμοποιηθεί στη συνέχεια για κάτι χρήσιμο. Μου φέρουν συχνά οι παπάδες αφιερώματα πιστών για να τα εκποιήσουν. Συνήθως είναι πολύ παλιά, κατεστραμμένα, σε άθλια κατάσταση. Χρησιμοποιούν τα έσοδα από τα τάματα -τα οποία δίνουν πολύ λιγότερα λεφτά από όσα πλήρωσε αυτός που τα αγόρασε-, είτε για την λειτουργία της εκκλησίας ή του μοναστηριού, είτε για κάποιο φιλανθρωπικό έργο. Οπότε, στην ουσία, αυτό είναι το τάμα. Αυτή είναι η ουσιαστική λειτουργία του. Σε κάποια δύσκολη φάση της ζωής μου, ίσως να έκανα τάμα. Αλλά υπό αυτή την έννοια…

www.tamata.gr