Πέτα το πληκτρολόγιο, πάρε γραφομηχανή να γίνεις Ντοστογιέφσκι.

Υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που επιμένουν να γράφουν σε γραφομηχανή; «Φυσικά», μας λέει ο Κωνσταντίνος Μηλιώνης (ο νεότερος), ο οποίος μαζί με τον Άγγελο Μηλιώνη είναι από τους ελάχιστους εναπομείναντες τεχνίτες γραφομηχανών στην Αθήνα. Στον υπολογιστή την προσοχή σου μπορεί να αποσπάσουν ένα σωρό πράγματα, το chat, το Facebook και τα κουδουνίσματα του Twitter, ακόμα και το χαζολόγημα σε σάιτ που είναι φτιαγμένα για αυτόν ακριβώς τον σκοπό (για να χαζολογάς). Η γραφομηχανή ήταν φτιαγμένη μόνο για να γράφεις. Και τα λάθη πληρώνονταν ακριβά, γιατί κάθε φορά που ήσουν απρόσεκτος, έπρεπε να ξαναγράψεις το κείμενο της σελίδας από την αρχή. 

Για να τσεκάρουμε το πώς είναι να γράφεις απευθείας σε χαρτί με μελάνια, ταινίες και πλήκτρα που χρειάζονται λάδωμα, βρεθήκαμε σε ένα από τα παλαιότερα μαγαζιά γραφομηχανών στο κέντρο της Αθήνας, με περισσότερα από είκοσι διαφορετικά μοντέλα προς πώληση και μεγάλη τεχνογνωσία στο αντικείμενο: στο μαγαζί του Άγγελου και του Κώστα Μηλιώνη, στην οδό Φειδίου. Εγγόνια του παππού Κωνσταντίνου Μηλιώνη, ενός από τους πιο παλιούς επισκευαστές γραφομηχανών της Ελλάδας, έχουν αναλάβει την διατήρηση του μύθου. Ανάμεσα σε πολύχρωμες, στυλάτες αλλά και σοβαρότερες, ηλεκτρικές και χειροκίνητες, ελαφριές και ασήκωτες, ελληνικές και ρώσικες [ήμουν σίγουρος ότι ήταν η γραφομηχανή του Ντοστογιέφσκι] γραφομηχανές, καταλάβαμε ότι ο κόσμος της παραδοσιακής τυπογραφίας είναι ένα γοητευτικό βαγόνι αναμνήσεων που δεν πρέπει να μας αφήνει ασυγκίνητους.

Ο Κωνσταντίνο Μηλιώνης ο νεότερος έχει πολλά να μας πει:

«Ο παππούς μου, άνοιξε το πρώτο μαγαζί του στο υπόγειο της Φειδίου 2, το 1949. Από το 1997 και μετά βρισκόμαστε εδώ, σε ένα ιδιόκτητο κατάστημα  που εμπορεύεται και επισκευάζει γραφομηχανές, ενώ ασχολείται και με ό,τι αφορά αυτοματισμούς γραφείου: εκτυπωτές, υπολογιστές, πολυμηχανήματα κλπ.

Ο παππούς υπήρξε από τους πρώτους μηχανικούς που εκπαιδεύτηκαν στην κατασκευή των γραφομηχανών. Συνεργαζόταν με όλες τις μεγάλες εταιρίες και μπορούσε να επισκευάσει κάθε μοντέλο, γιατί είχε το πλεονέκτημα ότι εκείνη την εποχή υπήρχε αφθονία σε ανταλλακτικά. Τον θυμάμαι, φορούσε την ποδιά του για να μην λερώνεται, καθόταν στο υπόγειό του με μεράκι και επισκεύαζε μηχανήματα με τις ώρες.

Με τον καιρό έχουν κλείσει σχεδόν όλα τα καταστήματα γραφομηχανών. Κάποιοι ηλικιωμένοι συνεχίζουν από πείσμα στους καιρούς, άλλοι δεν ζουν, οι πιο πολλοί τα παράτησαν. Μπορείς να βρεις μόνο λίγα καταστήματα πια στην Ομόνοια, την Αριστείδου κ.α.»

Δείχνοντας μας μία μία τις μηχανές μου εξηγεί την ποικιλία.

«Στο κατάστημα θα βρεις χειροκίνητες, κλασσικές μηχανές, που γράφουν σε ελληνικά μικρά και κεφαλαία και αγγλικά κεφαλαία. Υπάρχουν οι ελληνικές ανακατασκευασμένες με πολυτονικό σύστημα. Μπορείς επίσης να βρεις καθαρά ξενόγλωσσες μηχανές. Υπάρχουν κάποιες αγγλικές, στις οποίες έχουμε στοκ και είναι σφραγισμένες -οι ελληνικές έχουν σταματήσει να παρασκευάζονται εδώ και λίγα χρόνια. Μία δεύτερη κατηγορία είναι οι ηλεκτρικές μηχανές που έχουν σταματήσει να κυκλοφορούν στο εμπόριο, αν και τις επισκευάζουμε κανονικά. Οι ηλεκτρικές είναι πολύ μεγάλες σε μέγεθος και βάρος μηχανές, δούλευαν με ρεύμα και κάνουν τον χαρακτηριστικό θόρυβο. Τέλος υπάρχουν οι ηλεκτρονικές μηχανές, που μοιάζουν με υπολογιστή και είναι περισσότερο αυτοματοποιημένες.

Μία ανακατασκευασμένη χειροκίνητη μηχανή αρχίζει από 120 με 150 ευρώ. Τα τελευταία κομμάτια που βγήκαν από την ελληνική αντιπροσωπεία, λόγω μικρής παραγωγής και μεγάλης ζήτησης, εκτίναξαν τις τιμές μέχρι τα τριακόσια ευρώ. Οι παλιές γερμανικές μηχανές με το πολυτονικό σύστημα έχουν περίπου 250 ευρώ. Στην συνέχεια, οι πιο μεγάλες , πιο επαγγελματικές μηχανές με τα μαλακά πλήκτρα που έβγαζαν μέχρι οκτώ αντίγραφα, κοστίζουν περίπου τετρακόσια ευρώ. Όλες δουλεύουν και όλες έχουν ένα χρόνο εγγύηση.

Ο κόσμος προτιμά τις μικρές φορητές μηχανές που να βγάζουν ένα με δύο αντίγραφα.  Συμβολαιογράφοι, δικηγόροι και άλλοι επαγγελματίες που κάνουν πιο συχνή χρήση και θέλουν να είναι πιο μαλακά τα πλήκτρα, επιλέγουν τα πιο ακριβά μοντέλα, μηχανές πιο ανθεκτικές, πιο βαριές αλλά και πιο ξεκούραστες. Οι πιο παλιές μηχανές κρατάνε για άλλα εκατό χρόνια. Στα καινούρια μοντέλα δεν είναι λίγες οι φορές που στραβώνουν τα ελάσματα.

Αναφορικά με το κόστος συντήρησης, μία απλή φορητή μηχανή, θα κοστίσει περίπου 60 ευρώ [καθαρισμός και μελανοταινία]. Το service γίνεται ως εξής: ο πελάτης φέρνει την μηχανή, η οποία λύνεται, γίνεται φύλλο και φτερό, μπαίνει σε ειδικό υγρό σου καθαρίζει σκόνη και λάδια, ξαναδένεται και λιπαίνεται. 

Το service συνιστάται κάθε ενάμιση με δύο χρόνια. Κάποιος, ωστόσο, που την χρησιμοποιεί συστηματικά, μπορεί να χρειάζεται να την φέρνουν κάθε τετράμηνο. Η συχνή χρήση, η ατμοσφαιρική ρύπανση ή αν την έχεις τοποθετημένη στο πάτωμα, επιδεινώνουν την κατάστασή της. Υπάρχουν βέβαια και αυτοί που κάνουν τους τεχνικούς μόνοι τους: ρίχνουν λάδι φαγητού στην μηχανή, βάζουν σπρέι λαδιού που καθαρίζουν επιφανειακά, αλλά στην ουσία κάνουν την σκόνη να κολλά χειρότερα, όλα αυτά τελικά χειροτερεύουν την κατάσταση της μηχανής τους.

Με αφορμή κάποιες γραφομηχανές που βρήκα σε παλαιοπωλεία στο Ψυρρή, ρωτώ κατά πόσο τέτοια μηχανήματα είναι επένδυση ή κοροϊδία.

Συνήθως οι μηχανές αυτές είναι σε κακή κατάσταση, κολλάει η μηχανή, έχουν κάνει κακή συντήρηση στο παρελθόν, έχει σκληρύνει από τη σκόνη ο κύλινδρος, τα ελατήρια κλπ. Συνολικά θα χρειαστεί 60-100 ευρώ να κάνεις ένα σέρβις. Χρειάζεται επίσης μία μελανοταινία για να δουλέψει. Οπότε, το κόστος ανεβαίνει. Σε κάποια μοντέλα βέβαια αξίζει, σε πολλές περιπτώσεις όμως είναι προτιμότερο να αγοράσεις μία καινούρια μηχανή. Έχει μεγάλη σημασία η χώρα στην οποία έχει κατασκευαστεί η μηχανή. Οι παλιές γερμανικές μηχανές, σίγουρα αξίζουν. Κάτι ιταλικές, βουλγάρικες κλπ όμως, είναι λιγότερο καλές.

Το εκπληκτικό στην συζήτηση μας είναι το καταληκτήριο συμπέρασμα: ο κόσμος αγοράζει γραφομηχανές, ο θρύλος αναβιώνει και η κρίση δεν πτοεί τους αμετανόητους vintage γραφιάδες.

«Υπάρχει πάρα πολύς κόσμος που αγοράζει καινούριες μηχανές σήμερα. Όλες οι ηλικίες. Και νέα παιδιά που θέλουν να έρθουν σε πρώτη επαφή με αυτό το πράγμα ή απλά το θέλουν στο σαλόνι τους και μεγάλοι που νοσταλγούν αυτό τον τρόπο γραφής του παρελθόντος και δεν θέλουν να έχουν επαφή με τους Η/Υ.  Έχουμε και πελάτες που έχουν μεγάλες συλλογές από πέντε – δέκα μηχανές. Αρκετά καταστήματα έχουν στην βιτρίνα τους μηχανές του ‘20,’30.  Είναι δυσεύρετα μηχανήματα που χρειάζονται πολύ δουλειά προκειμένου να είναι και λειτουργικά. Πρόκειται για ογκώδεις μηχανές, οι οποίες κυμαίνονται από  πεντακόσια μέχρι τέσσερις χιλιάδες ευρώ».

«Για ποιο λόγο, λοιπόν, να προτιμήσουμε μία γραφομηχανή από έναν Η/Υ»,ρωτώ;

«Οι περισσότεροι πελάτες που έχω ρωτήσει, απαντούν ότι το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι να βάλουν το χαρτί και να αρχίσουν να γράφουν.  Δεν θέλουν να είναι συνδεδεμένοι στο ρεύμα, στο ίντερνετ, να περιμένουν να ανοίξει ο υπολογιστής, να μπερδευτούν με προγράμματα, να μπλέκουν με τον εκτυπωτή που τελειώνουν κάθε τόσο τα μελάνια. Υπάρχουν και πολλοί που θέλουν απλά να ακούν τον χτύπο των πλήκτρων της γραφομηχανής που από μόνος του τους γεννά ιδέες. Πολλοί μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή κολλούν, δεν μπορούν να γράψουν. Ένα πρόγραμμα που έκανε τα πλήκτρα του υπολογιστή να ακούγονται σαν πλήκτρα γραφομηχανής, έγινε ανάρπαστο και οι προγραμματιστές του μάλιστα στην Αγγλία έγιναν εκατομμυριούχοι. Από εκεί καταλαβαίνεις πόσο ενδιαφέρει τον κόσμο το συγκεκριμένο».

Φειδίου 14, Αθήνα, Αφοί Μηλιώνη, τηλ. 2103820224